รายละเอียดโครงการ

การผันแปรของสภาพอากาศของประเทศไทยต่อการเกษตรปัจจุบันทุกประเทศได้ตระหนักถึงภัยจากภาวะโลกร้อนที่จะส่งผลกระทบต่อสภาพภูมิอากาศที่ผันแปรในแต่ละปี โดยเฉพาะในช่วงระยะ 2–3 ปีที่ผ่านมา ทุกคนได้ตื่นตัวและสังเกตว่าภัยพิบัติจากธรรมชาติมีความรุนแรงมากขึ้น จึงพยายามร่วมมือกันศึกษาและหาวิธีการที่จะลดและบรรเทาผลกระทบของความรุนแรงที่จะเกิดจากการผันแปรภูมิอากาศ เพื่อหาแนวทางเฝ้าระวังและรับสถานการณ์จากสภาวะโลกร้อนที่กำลังเกิดขึ้น วิธีการหนึ่งที่จะใช้เป็นดัชนีบ่งชี้ถึงความรุนแรงของภัยธรรมชาตินี้ คือ การศึกษาและวิเคราะห์ของปรากฏการณ์เอลนีโญ/ ลานีญา ที่จะมีผลต่อความแปรปรวนในบรรยากาศโลก การผันแปรรายทศวรรษบริเวณประเทศไทย จากผลการคาดการณ์อุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ยมีพื้นที่ของอากาศร้อนเพิ่มมากขึ้นในแต่ละทศวรรษ ส่วนอุณหภูมิต่ำสุดเฉลี่ยจะกลับกัน คือพื้นที่ที่มีอากาศเย็นลดลง สำหรับปริมาณฝนมีแนวโน้มไม่ชัดเจน แต่หากเปรียบเทียบทศวรรษที่ 2090 (ค.ศ.2081–2090) กับทศวรรษที่ 2000 (ค.ศ.1991–2000) ปริมาณฝนจะเพิ่มทางบริเวณภาคใต้ โดยเฉพาะภาคใต้ตอนล่าง และบางพื้นที่ ของภาคตะวันออก ในช่วงศตวรรษที่ 20 นี้โลกไม่ได้อุ่นขึ้นในช่วงจังหวะเวลาเดียวกัน การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิที่พบมีการสลับกับช่วงที่อุณหภูมิคงที่หรือลดลง ซึ่งอธิบายได้ว่าเป็นช่วงที่แนวโน้มความอบอุ่นของโลกชะลอตัวลง (เกิดจากมนุษย์) และเป็นความผันแปรของภูมิอากาศที่เกิดจากธรรมชาติ โดยในยุคปัจจุบันช่วงต้นศตวรรษที่ 21 นี้ยังคงอยู่ในช่วงที่มีการหยุดชะงักของอุณหภูมิผิวพื้น ซึ่งไม่ได้เพิ่มขึ้นในอัตราเดียวกันกับการเพิ่มขึ้นของบรรยากาศที่เกิดจากการขับเคลื่อนของการแผ่รังสี อย่างไรก็ตามในช่วงตั้งแต่ปี พ.ศ.2523 เป็นต้นมา ภาวะโลกร้อนได้เริ่มมีส่วนที่ส่งเสริมให้อุณหภูมิเฉลี่ยรายเดือนของประเทศไทยมีแนวโน้มเพิ่มสูงขึ้น อันเป็นผลสืบเนื่องมาจากการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์เข้าสู่ชั้นบรรยากาศที่เพิ่มสูงขึ้นก่อให้เกิดภาวะเรือนกระจกที่เป็นตัวการสำคัญในการสร้างความผันแปรของภูมิอากาศ ซึ่งมีผลต่อลักษณะอากาศทั่วโลก ในการที่จะลดการปลดปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์จากการเกษตรจึงเป็นแนวทางที่โครงการนี้ให้ความสำคัญ โดยเฉพาะที่มาจากการสลายตัวของพวกสารอินทรีย์ต่างๆ โดยมีการจัดการดินเป็นสิ่งกระตุ้น เช่น การไถพรวน การเผาซากต่อซัง การใส่ปุ๋ยเคมีไม่ถูกวิธี เป็นต้น ซึ่งถ้ามีการจัดการดินที่เอื้อต่อการเก็บอินทรีย์คาร์บอนในรูปของอินทรียวัตถุในดิน การผันแปรของสภาพอากาศของเอเชียการให้ผลผลิตของพืชในเกือบทุกประเทศในเอเชียมีแนวโน้มลดลง ซึ่งดูเหมือนจะเกิดจากการเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิ ซึ่งส่งผลทำให้เกิดการระบาดของโรคพืชและการขาดน้ำมากขึ้นและถี่ขึ้นในเขตเอเชียกลาง เอเชียตะวันออก เอเชียใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ การเปลี่ยนแปลงในระบบนิเวศบก (Terrestrial ecosystem) และระบบนิเวศมหาสมุทร (Marine ecosystems) เริ่มปรากฏชัดขึ้น (HC) การเพิ่มขึ้นของอุณหภูมิจะทำให้ระดับน้ำทะเลสูงขึ้น มีพายุหมุนรุนแรงขึ้น (Intense cyclonic variability) คลื่นและลมในทะเลสูงมากขึ้น ทำให้เกิดภัยพิบัติต่อพื้นที่ชายฝั่งในเขตเอเชียตะวันตก เอเชียใต้ และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้มากยิ่งขึ้น อุณหภูมิพื้นผิวที่ร้อนขึ้นและการผิดเพี้ยนไป (Shift) ของฤดูฝนในเกือบทุกประเทศของทวีปเอเชีย จะทำให้ผลผลิตพืชลดลง (MC) เนื่องจากความเครียดที่เกิดจากความร้อน (Thermal stress) ความแห้งแล้งและอุทกภัยจะรุนแรงขึ้น อันเนื่องจากความเสื่อมโทรมของดิน (Soil degradation) การผันแปรของอากาศต่อการลดลงของน้ำเพื่อการเกษตร เช่น ปริมาณฝนสะสมรายปีปี 2557 มีปริมาณฝนรวมทั้งประเทศมีเพียง 1,370 มิลลิเมตร น้อยกว่าค่าเฉลี่ยเพียง 0.29% และมากกว่าปี 2548 ที่ประเทศไทยเกิดภัยแล้งรุนแรงอยู่ 0.81% แต่หากพิจารณาลักษณะการกระจายตัวของฝนในปี 2557 และ 2548 พบว่ามีความต่างกัน โดยปี 2548 มีการกระจายตัวของฝนมากกว่าปี 2557 ที่มีฝนตกหนักกระจุกตัวเป็นหย่อมๆ ตามแนวขอบประเทศ รวมทั้งภาคใต้มีฝนตกมาก ทำให้ค่าฝนเฉลี่ยรวมทั้งประเทศสูงขึ้นมาใกล้เคียงค่าเฉลี่ย แต่บริเวณตอนกลางของประเทศกลับมีฝนตกน้อยมาก และหากเทียบกับแผนภาพฝนตั้งแต่ปี 2548-2556 จะพบว่าปี 2557 มีพื้นที่ฝนตกน้อยกระจายตัวครอบคลุมพื้นที่ประเทศไทยมากที่สุด โดยเฉพาะบริเวณตอนกลางของประเทศ ครอบคลุมพื้นที่ภาคเหนือ ภาคกลาง ด้านตะวันตกของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลาง และภาคใต้ตอนบน ทั้งนี้เป็นลักษณะของฝนที่ตกน้อยต่อเนื่องมาตั้งแต่ปี 2555 หากพิจารณาปริมาณฝนแยกเป็นรายภาค พบว่าปี 2557 ภาคเหนือมีปริมาณฝนน้อยกว่าค่าเฉลี่ยและน้อยกว่าทุกปียกเว้นปี 2552 ที่ภาคเหนือมีฝนตกน้อยมาก จนส่งผลให้เกิดภัยแล้งรุนแรงในปี 2553 สำหรับภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีปริมาณฝนมากกว่าค่าเฉลี่ย รวมทั้งมากกว่าปี 2548 และปี 2553 ที่ประเทศไทยเกิดภัยแล้งรุนแรง ส่วนภาคกลางและภาคตะวันออกมีปริมาณฝนน้อยที่สุดในรอบ 10 ปี ภาคใต้ทั้งฝั่งตะวันออกและฝั่งตะวันตกมีฝนค่อนข้างมาก โดยมากกว่าค่าเฉลี่ยทั้งสองภาค และเมื่อเข้าสู่ต้นปี 2558 ช่วงเดือนมกราคมถึงเดือนเมษายน สถานการณ์ฝนยังคงตกค่อนข้างน้อยต่อเนื่อง ซึ่งถือเป็นสถานการณ์ปกติเนื่องจากยังอยู่ในช่วงฤดูแล้ง มีเพียงบางพื้นที่ของภาคเหนือและภาคกลางที่มีฝนตกกระจุกมากกว่าปกติ ซึ่งเกิดขึ้นในช่วงเดือนมีนาคมและเมษายน นอกจากนี้ความชื้นในอากาศ พบว่าจากการตรวจวัดค่าความชื้นด้วยระบบโทรมาตรตรวจวัดอากาศของสถาบันสารสนเทศทรัพยากรน้ำและการเกษตร (องค์การมหาชน) พบว่าช่วงฤดูแล้งปี 57/58 บริเวณตอนบนของประเทศมีค่าความชื้นลดต่ำลงมากในเดือนกุมภาพันธ์และเดือนมีนาคม ปี 2558 บริเวณภาคเหนือและแนวด้านตะวันตกของประเทศ แต่หากเทียบกับปี 2557 พบว่าพื้นที่ดังกล่าวยังคงมีความชื้นสูงกว่า สำหรับปริมาณฝนสะสมช่วงฤดูแล้ง พบว่าจากแผนภาพแสดงปริมาณฝนสะสมช่วงฤดูแล้งเปรียบเทียบระหว่างฤดูแล้งปี 2547/2548, 2552/2553, 2555/2556, 2556/2557 และ 2557/2558 พบว่าช่วงฤดูแล้งปี 2557/2558 มีปริมาณฝนสะสมใกล้เคียงฤดูแล้งปี 2555/2556 แต่ปี 2557/2558 มีลักษณะเป็นฝนที่ตกกระจุกตัวเป็นหย่อมๆ ในพื้นที่ภาคเหนือและภาคกลางมากกว่าปีอื่นๆ และส่วนใหญ่อยู่นอกพื้นที่รับน้ำของอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ ซึ่งไม่ช่วยเพิ่มปริมาณน้ำไหลลงอ่างเก็บน้ำ นอกจากนี้บริเวณภาคตะวันออกบริเวณจังหวัดตราด จันทบุรี มีฝนตกน้อยกว่าปีอื่นๆ มาก ผลกระทบวิกฤตการณ์ขาดน้ำของประเทศไทยที่มีสังคมและเศรษฐกิจ โดยภัยแล้งในประเทศไทยมีผลกระทบโดยตรงกับการเกษตรและแหล่งน้ำ เนื่องจากประเทศไทยเป็นประเทศที่ประชาชนประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นส่วนใหญ่ภัยแล้ง จึงส่งผลเสียหายต่อกิจกรรมทางการเกษตร เช่น พื้นดินขาดความชุ่มชื้น พืชขาดน้ำ พืชชะงักการเจริญเติบโต ผลผลิตที่ได้มีคุณภาพต่ำ รวมถึงปริมาณลดลง ส่วนใหญ่ภัยแล้งที่มีผลต่อการเกษตรมักเกิดในฤดูฝนที่มีฝนทิ้งช่วงเป็นเวลานาน นอกจากนี้ประเทศไทยยังประสบปัญหาพื้นที่แล้งซ้ำซาก โดยเป็นพื้นที่ที่มีความแห้งแล้งด้านการเกษตรและเป็นพื้นที่เกิดขึ้นเป็นประจำหรือบ่อยครั้งความแห้งแล้งด้านการเกษตร ซึ่งมีสภาวะที่มีฝนน้อยหรือไม่มีฝนทำให้เกิดการขาดแคลนน้ำสำหรับพืชทำให้พืชได้รับความเสียหายเป็นบริเวณกว้าง ซึ่งผลกระทบที่เกิดขึ้นด้านต่างๆ ด้านเศรษฐกิจ: สิ้นเปลืองและสูญเสียผลผลิตด้านเกษตร ปศุสัตว์ ป่าไม้ การประมง เศรษฐกิจทั่วไป เช่น ราคาที่ดินลดลง โรงงานผลิตเสียหาย การว่างงาน สูญเสียอุตสาหกรรมการ ท่องเที่ยว พลังงาน อุตสาหกรรมขนส่ง ด้านสิ่งแวดล้อม: ส่งผลกระทบต่อสัตว์ต่าง ๆ ทำให้ขาดแคลนน้ำ เกิดโรคกับสัตว์ สูญเสียความหลากหลายพันธุ์ รวมถึงผลกระทบด้านอุทกวิทยา ทำให้ระดับและปริมาณน้ำลดลง พื้นที่ชุ่มน้ำลดลง ความเค็มของน้ำเปลี่ยนแปลง ระดับน้ำในดินเปลี่ยนแปลง คุณภาพน้ำเปลี่ยนแปลง เกิดการกัดเซาะของดิน ไฟป่าเพิ่มขึ้น ส่งผลต่อคุณภาพอากาศและสูญเสียทัศนียภาพ เป็นต้น ด้านสังคม: เกิดผลกระทบในด้านสุขภาพอนามัย เกิดความขัดแย้งในการใช้น้ำและการจัดการคุณภาพชีวิตลดลและจากภาวะแห้งแล้งที่เกิดขึ้นในช่วงปี 2558 นั้นเกิดผลกระทบต่อเกษตรกรผู้ปลูกข้าวเป็นจำนวนมาก โดยเฉพาะการเกิดภาวะเครียด ซึ่งได้รับการทนทุกข์จากการไม่มีน้ำใช้สำหรับการปลูกข้าว ในพื้นที่เกษตรต่างๆ เช่น พื้นที่ดินปลูกข้าวอินทรีย์นั้น การที่ดินมีอินทรียวัตถุเพิ่มขึ้นมาจากการให้ปุ๋ยอินทรีย์ต่างๆ ซากตอซังข้าว หรือเศษรากพืชที่มีการไถกลบหรือปล่อยไว้ในพื้นที่ ซึ่งปริมาณหรือคุณภาพของวัสดุอินทรีย์ดังกล่าวนี้จะมีปัจจัยอื่นๆ มีผลกระทบด้วย เช่น การใส่ปุ๋ยเคมีส่งผลให้ปริมาณอินทรีย์คาร์บอนเพิ่มขึ้นในอัตราที่สูงกว่าการที่ไม่มีการใส่ปุ๋ยเคมี หรือระบบการปลูกพืช โดยถ้าระบบปลูกข้าว-ข้าว ซึ่งมีระบบการขังน้ำมีปริมาณอินทรีย์คาร์บอนที่เพิ่มขึ้นในอัตราที่สูงกว่าระบบการปลูกข้าวสาลี่-ข้าวโพด ซึ่งดินมีสภาพเป็นดินไร่ (ไม่มีการขังน้ำ) (Tong et al., 2009) หรือรูปแบบการใช้ที่ดินโดยที่ทำการเกษตรมีแนวโน้มในการสะสมอินทรีย์คาร์บอนในดิน (soil organic carbon sequestered) สูงกว่าดินที่ไม่ทำการเกษตร โดยเป็นผลมาจากดินที่ใช้เพื่อการเกษตรนั้นมีการใส่ปุ๋ยเคมี/ปุ๋ยอินทรีย์ ซึ่งเป็นเพิ่มผลิตภาพของดินและปริมาณอินทรียวัตถุในดินด้วย (Aumtong et al., 2009) นอกจากปริมาณและคุณภาพของวัสดุอินทรีย์ที่ให้กับดิน ยังขึ้นอยู่กับปริมาณอินทรียวัตถุเดิมของดินและการควบคุมการสลายตัวของอินทรียวัตถุโดยดิน โดยมีปัจจัยต่างๆ ที่ควบคุมการสลายของอินทรียวัตถุ ได้แก่ องค์ประกอบของอินทรียวัตถุ ชนิดของเนื้อดิน และโครงสร้างของดิน จากปัจจัยเหล่านี้ Six et al. (2002) ได้เสนอเป็นกลไกการควบคุมการสลายของอินทรียวัตถุเป็นทางชีวเคมี เคมี และทางกายภาพ ตามลำดับ ซึ่งอินทรีย์คาร์บอนส่วนนี้จะถูกปกป้องจากการถูกย่อยสลาย จากเหตุผลต่าง ๆ ดังนั้นจึงเป็นที่มาของการสะสมของ C ในดิน ดังนั้นในการจัดการดินอย่างเหมาะสมและส่งเสริมความอุดมสมบูรณ์และยังรวมถึงลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก จึงเป็นทั้งแนวทางที่ชะลอการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับโลก และลดผลกระทบต่างๆที่จะเกิดขึ้น