รายละเอียดโครงการ

สตรอเบอร์รีเป็นไม้ผลขนาดเล็กที่มีความสำคัญทางเศรษฐกิจของเกษตรกรในเขตภาคเหนือของประเทศไทย เนื่องจากเป็นผลไม้ที่มีความต้องการของผู้บริโภคที่สูง ราคาดีและให้ผลตอบแทนสูง จากข้อมูลพื้นที่การปลูกและผลตอบแทนจากสตรอเบอร์รี พบว่าประเทศไทยมีพื้นที่ปลูกสตรอเบอร์รี่รวมกันทั่วประมาณ 4,000-5,000 ไร่ มีเกษตรกรผู้ปลูกสตรอเบอร์รี่จำนวนประมาณ 2,000 ราย โดยแบ่งเกษตรกรออกเป็น 2 ประเภท ได้แก่ เกษตรกรผู้ปลูกภายใต้การส่งเสริมของมูลนิธิโครงการหลวง ที่มีเกษตรกรประมาณ 90 คน มีพื้นที่ปลูกที่ประมาณ 100 ไร่ เฉพาะในปี 2552 มีผลผลิตรวม 66,802 กิโลกรัม มูลค่ารวม 8,209,503 บาท โดยผลผลิตส่วนใหญ่จำหน่ายในรูปผลสดให้กับมูลนิธิโครงการหลวง (มูลนิธิโครงการหลวง, 2552) และกลุ่มที่สองคือ เกษตรกรผู้ปลูกที่อยู่ภายนอกโครงการส่งเสริมของมูลนิธิโครงการหลวง ซึ่งส่วนใหญ่ เป็นเกษตรกร มีจำนวนประมาณ 1,000 ราย มีพื้นที่ปลูกประมาณ 3,000 ไร่ โดยอยู่ในพื้นที่ ต.บ่อแก้ว อ.สะเมิง จ.เชียงใหม่ ประมาณ 2,000 ไร่ ซึ่งเป็นพื้นที่ผลิตสตรอเบอร์รี่ที่ใหญ่ที่สุดของประเทศมีเกษตรกรที่ปลูกสตรอเบอร์รี่ มีจำนวนเกษตรกรประมาณ 500 ราย องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อแก้ว อ.สะเมิง ในปีการผลิต 2558/2559 มีพื้นที่ปลูกทั้งสิ้นจำนวน 3,540 ไร่ ส่วนปริมาณผลผลิตที่ออกสู่ตลาดของจังหวัดเชียงใหม่มีทั้งสิ้นประมาณ 13,385 ตัน คิดเป็นมูลค่าทั้งสิ้นประมาณ 1,100 ล้านบาท ขณะนี้มีการเก็บเกี่ยวไปแล้วประมาณ 3,501 ไร่ ปริมาณผลผลิตทั้งสิ้นประมาณ 8,615 ตัน สำหรับปริมาณผลผลิตในปีนี้ลดลงจากปีที่ผ่านมาเนื่องจากสภาพอากาศแปรปรวน และราคาลดลงด้วย (องค์การบริหารส่วนตำบลบ่อแก้ว, 2558) นอกจากนี้แล้วยังมีพื้นที่อื่น ๆ ที่สามารถปลูกสตรอเบอร์รี่ได้ เช่น อ.แม่ริม และอ.ฝาง ของจังหวัดเชียงใหม่ อ.นาแห้ว และ อ.ภูเรือ จังหวัดเลย อ.เขาค้อ และ อ.หล่มสัก จ.เพชรบูรณ์ และบางพื้นที่ของ จ.กาญจนบุรี ในปัจจุบันพื้นที่ที่การทำการปลูกสตรอเบอรีในประเทศไทยส่วนใหญ่ได้มีการนำวิทยาการที่ทันสมัยด้านต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นด้านสารป้องกันกำจัดโรคแมลง และวัชพืชรวมไปถึงการใช้ปุ๋ยเคมีเข้ามาเกี่ยวข้องในกระบวนการผลิตหลายขั้นตอน เริ่มตั้งแต่การเตรียมดินปลูกที่มีการเผาตอซังข้าว เศษซากพืชในแปลง ใส่ปุ๋ยเคมีรองพื้น การปลูกและการดูแลรักษาที่มีการใช้สารป้องกันกำจัดศัตรูพืชชนิดต่างในปริมาณที่มากเกินความจำเป็นจนก่อให้เกิดการตกค้างของสารเคมีในธรรมชาติ รวมไปจนถึงการเก็บรักษาผลผลิตที่มีการใช้สารบางชนิดช่วยในการยืดอายุการเก็บรักษาเพื่อการจำหน่าย ในปี พ.ศ.2555 ข้อมูลจาก กรมวิชาการเกษตร, สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร ประเทศไทยนำเข้าสารเคมีประเภท สารป้องกันกำจัดวัชพืช สารกำจัดแมลง สารป้องกันและกำจัดโรคพืช ปริมาณรวม 134,480 ตัน คิดเป็นมูลค่า 70,156 ล้านบาท และในปริมาณรวมทั้งมูลค่าที่กล่าวมานี้มีการนำเข้าสารชีวภาพเพียง 103 ตัน และคิดเป็นมูลค่าประมาณ 21 ล้านบาท และมีการประมาณการใช้สารเคมีทั้งกลุ่มปุ๋ยเคมี ฮอร์โมน สารป้องกันและกำจัดโรค แมลง ที่นำมาใช้กับสตรอเบอรีตั้งแต่การผลิตไหลไปจนถึงการผลิตผลสด มีมูลค่าไม่ต่ำกว่า 20-30 ล้านบาทต่อปี อีกอย่างผลผลิตที่ออกมาสู่ตลาดเป็นฤดูกาลการท่องเที่ยวของเขตภาคเหนือ นอกจากนั้นยังตรงกับช่วงเทศกาลสำคัญต่าง ๆ หลายเทศกาล เช่น คริสต์มาส ปีใหม่ วาเลนไทน์ ความต้องการบริโภคสตรอเบอร์รี่จากนักท่องเที่ยวและอุตสาหกรรมการแปรรูปอาหารมีการขยายตัวเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องตามการขยายตัวของการท่องเที่ยวและอุตสาหกรรมอาหารแปรรูปในปัจจุบัน แต่ผลผลิตของสตรอเบอร์รี่ที่ออกสู่ตลาดเกษตรกรผู้ปลูกมุ่งเน้นปริมาณผลผลิตมากกว่าสุขภาพของตนเองและผู้บริโภค จะเห็นได้จากการกระหน่ำพ่นสารเคมีและยาป้องกันกำจัดศัตรูพืชทุก ๆ เจ็ดวันในช่วงเริ่มการผลผลิตผลสด และเมือต้นสตรอเบอรีเริ่มให้ผลผลิตก็จะเพิ่มความถี่ของการฉีดพ่นก่อนที่จะเก็บผลคือ ประมาณ 3 วันครั้ง ซึ่งเกษตรผู้ปลูกในพื้นที่จะรู้ดีว่าไม่มีใครกล้ารับประทานสตรอเบอรีที่ปลูก นอกจากนี้แล้วยังพบว่าปัจจุบันพื้นที่การปลูกสตรอเบอรีในพื้นที่อำเภอสะเมิงและแม่แจ่มที่เป็นรอยต่อของทั้งสองอำเภอได้บุกรุกพื้นที่ป่าและแหล่งต้นน้ำเป็นจำนวนมาก เนื่องจากเกษตรกรทำการปลูกพืชซ้ำในพื้นที่เดิมมานานจนเกิดสภาวะดินเสื่อมโทรม การสะสมของโรคแมลงจนทำให้ต้องย้ายพื้นที่ปลูกโดยการแพ่วถางป่าตามมา สิ่งที่กล่าวมาเหล่านี้ก่อให้เกิดความไม่สมดุลในเคมีและกายภาพของดิน รวมไปถึงสภาพแวดล้อมที่ใช้ปลูกสตรอเบอรีรวมทั้งผู้บริโภคด้วย เช่น การสูญเสียความสามารถในการดูดซับแร่ธาตุอาหารต่าง ๆ ในดินของสตรอเบอรี ทำให้ผลผลิตมีแร่ธาตุและวิตามินต่ำ เป็นผลทำให้เกิดการขาดแคลนธาตุอาหารรองของพืช ทำให้จุลลินทรีย์ สิ่งมีชีวิตที่มีประโยชน์ในดินนั้นสูญหายและไร้สมรรถภาพ ทำลายแมลงปฏิปักษ์ที่สำคัญ ส่งผลให้สตรอเบอรีอ่อนแอขาดภูมิต้านทานโรค และทำให้การคุกคามของแมลง เชื้อโรคเกิดขึ้นได้ง่าย และที่สำคัญคือการทำให้ขาดความสมดุลในพื้นที่ทำการเกษตร ตลอดจนการเพิ่มต้นทุนการผลิตเกินความจำเป็นไม่สอดคล้องกับรายได้ และสุขภาพเสื่อมโทรม ซึ่งเป็นผลกระทบจากการใช้สารเคมีเกษตร ความไม่สมดุลนี้เป็นจุดเริ่มที่ก่อให้เกิดความเสียหายอย่างต่อเนื่องเป็นอันตรายอย่างยิ่ง ผลเสียที่เกิดจากการใช้สารเคมีดังกล่าวก่อให้เกิดวิกฤติในห่วงโซ่อาหาร และระบบชีวะพันธ์ทางการเกษตร ซึ่งจะก่อให้เกิดปัญหาทางสุขภาพแก่เกษตรกร ผู้บริโภค สิ่งมีชีวิตและสิ่งแวดล้อมอย่างยิ่งในโลกปัจจุบัน ถ้าหากปัญหาเหล่านี้ไม่ได้รับการแก้ไขปัญหาก็จะเพิ่มทวีขึ้นจนยากที่จะเยียวยาแก้ไขได้ ดังนั้นหนทางหนึ่งที่จะแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นอย่างเบ็ดเสร็จก็คือ “การทำการเกษตรภายใต้ระบบการสร้างสมดุลในพื้นที่ทำการเกษตร ด้วยการปรีบเปลี่ยนวิถีการทำงานด้านการเกษตรให้อยู่บนพื้นฐานความพอเพียง ใช้วัสดุต่าง ๆ ที่เหลือใช้นำกลับมาทำให้เกิดประโยชน์สูงสุด ระบบการเกษตรแบบอินทรีย์จึงเป็นแนวทางหนึ่งที่จะก่อให้เกิดความยั่งยืนต่อไปในการผลิตสตรอเบอรีภายใต้เกษตรอินทรีย์นั้นยังไม่มีรายงานอย่างชัดเจน เนื่องจากคนส่วนใหญ่มีความเข้าใจว่าการผลิตสตรอเบอรีนันจะต้องใช้สารเคมีเม่านั้น ดังนั้นการศึกษาครั้งนี้จึงมุ่งเน้นการศึกษานำร่องการผลิตสตรอเบอรีอินทรีย์โดยใช้พื้นที่มหาวิทยาลัยแม่โจ้เป็นศูนย์กลางการศึกษาการปลูกสตรอเบอรีในระบบเกษตรอินทรีย์แบบครบวงจร ตั้งแต่การผลิตไหล รวมไปถึงวิธีการปลูกและดูแลรักษา ถือเป็นการสร้างทางเลือกใหม่ให้เกษตรกรในการปลูกสตรอเบอรีในระบบเกษตรอินทรีย์ที่จะสามารถนำไปใช้ได้อย่างแท้จริงและเห็นผล และยังลดการนำเข้าปุ๋ยและสารเคมีจากต่างประเทศ รวมทั้งการส่งเสริมความปลอดภัยด้านอาหารและสุขภาพที่ดีทั้งผู้ผลิตและผู้บริโภค นอกจากนี้ในช่วงหลายปีที่ผ่านมาหลายประเทศทั่วโลกประเทศไทย กำลังเผชิญปัญหาด้านความแปรปรวนของสภาพอากาศโลกไม่เว้นแม้แต่ที่ส่งผลต่อโดยตรงระบบการเกษตร ผลของการเปลี่ยนแปลงด้านสภาพแวดล้อมโลกนอกจากจะส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโตและผลผลิตแล้ว ยังก่อให้เกิดการอุบัติใหม่ของโรคและการแพร่ระบาดของโรคแมลงศัตรูพืชที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วจนทำให้บางครั้งเกษตรกรต้องตัดสินใจใช้สารป้องกันกำจัดศัตรูพืชในปริมาณที่สูงกว่าอัตรากำหนดข้างฉลาก ส่งผลให้เกิดปัญหาตามมาคือ ความไม่ปลอดภัยของอาหาร จากผลการสุ่มตรวจผักและผลไม้ชนิดต่าง ๆ ที่วางขายบนในซูเปอร์มาร์เกตขนาดใหญ่หลายแห่งในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑลในปี พ.ศ. 2559 โดยเครือข่ายเตือนภัยสารเคมีกำจัดศัตรูพืช (Thai-PAN: Thailand Pesticide Alert Network) พบว่า พริกแดง กะเพรา คะน้า สตรอเบอรี เมลอน แก้วมังกร ฝรั่ง และมะละกอ มีสารเคมีที่เป็นอันตรายตกค้างในผลิตภัณฑ์เหล่านี้สูงเกินกว่ามาตรฐานความปลอดภัย และที่น่าตกใจคือหนึ่งในสี่ของผลผลิตที่ตรวจพบเป็นผลผลิตที่ได้รับรองมาตรฐานเกษตรปลอดภัยและเกษตรอินทรีย์ สิ่งเหล่านี้ที่เกิดขึ้นย่อมส่งผลกระทบโดยตรงทั้งต่อผู้ผลิต (เกษตรกร) ผู้บริโภค ในด้านสุขภาพรวมถึงหน่วยงานภาครัฐที่เป็นผู้รับผิดชอบโดยตรง และแน่นอนว่าคำถามที่จะตามมาคือแล้วจะมีผลผลิตจากที่ไหนและผลิตอย่างไรถึงจะสะอาดปลอดภัยมากกว่านี้ แนวทางหนึ่งที่จะช่วยลดปัญหาข้างต้นลงได้และเพิ่มคุณภาพผลผลิตที่มีความปลอดภัยสูงคือการผลิตภายใต้มาตรฐานเกษตรอินทรีย์