จากการเข้าร่วมโครงการสัมมนาตัวบ่งชี้และเกณฑ์การประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ปีการศึกษา 2557 ระหว่าง วันพฤหัสบดี ที่ 12 กุมภาพันธ์ ถึงวันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2558 ณ ห้องข้าวหอมมะลิ อาคารเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราช สุดาฯ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ โดยมีผู้ช่วยศาสตราจารย์ปราณี พรรณวิเชียร วิทยากรกลาง จากสำนักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษา มาเป็นวิทยากรในการบรรยาย โดยวิทยากรได้ให้ความรู้ในประเด็นของการเรียนรายงานการประกันคุณภาพการศึกษาภายในปีการศึกษา 2557 ต่าง ๆ ดังนี้
องค์ประกอบการประกันคุณภาพ จะสอดคล้องกับหลักเกณฑ์ที่กำหนดให้กฎกระทรวงว่าด้วยระบบ หลักเกณฑ์ และวิธีการประกันคุณภาพการศึกษา พ.ศ. 2553 ประกอบด้วย การผลิตบัณฑิต การวิจัย การบริการวิชาการ การทำนุบำรุงศิลปะและวัฒนธรรม และ เพิ่มองค์ประกอบอื่น ๆ ที่สำคัญและจำเป็น โดยในการประกันคุณภาพการศึกษาภายในรอบใหม่ (พ.ศ. 2557-2556) จะแบ่งระดับ การประกันคุณภาพการศึกษาเป็น 3 ระดับ ได้แก่ ระดับหลักสูตร ระดับคณะวิชา และ ระดับสถาบัน ในที่นี้จะขอกล่าวถึงตัวบ่งชี้และเกณฑ์การประเมินระดับหลักสูตรเท่านั้น ซึ่ง จะแบ่งเป็น 6 องค์ประกอบ ได้แก่
องค์ประกอบที่ 1 การกำกับมาตรฐาน
องค์ประกอบที่ 2 บัณฑิต
องค์ประกอบที่ 3 นักศึกษา
องค์ประกอบที่ 4 อาจารย์
องค์ประกอบที่ 5 หลักสูตร การเรียนการสอน การประเมินผู้เรียน
องค์ประกอบที่ 6 สิ่งสนับสนุนการเรียนรู้
และในการประเมินระดับหลักสูตรก็จะแบ่งเป็น หลักสูตรระดับปริญญาตรี และ หลักสูตรระดับบัณฑิตศึกษา ซึ่งจะขอกล่าวละเอียดเฉพาะหลักสูตรระดับปริญญาตรี เท่านั้น
องค์ประกอบที่ 1 การกำกับมาตรฐาน
เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานหลักสูตร พ.ศ. 2558 และ กรอบมาตรฐานคุณวุฒิ ระดับอุดมศึกษา แห่งชาติ พ.ศ. 2552 โดยมี 4 ประเด็น สำหรับหลักสูตรปริญญาตรี และ 12 ประเด็น สำหรับหลักสูตรบัณฑิตศึกษา โดยเกณฑ์การประเมินเป็น ผ่าน หรือ ไม่ผ่าน โดยหากไม่ผ่านเกณฑ์ข้อใดข้อหนึ่ง ถือว่าหลักสูตรไม่ได้มาตรฐาน จะได้คะแนนเป็นศูนย์
สำหรับหลักสูตรปริญญาตรี ประกอบไปด้วย จำนวนอาจารย์ประจำหลักสูตร คุณสมบัติของอาจารย์ประจำหลักสูตร การปรับปรุงหลักสูตรตามรอบระยะเวลาที่กำหนด และ การดำเนินงานให้เป็นไปตามตัวบ่งชี้ผลการดำเนินงานเพื่อการประกันคุณภาพหลักสูตรและการเรียนการสอนตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ ดังนี้
จำนวนอาจารย์ประจำหลักสูตร : ไม่น้อยกว่า 5 คน และเป็นอาจารย์ประจำเกินกว่า 1 หลักสูตรไม่ได้ และจะต้องประจำหลักสูตรตลอดระยะเวลาที่จัดการศึกษาตามหลักสูตรนั้น
คุณสมบัติของอาจารย์ประจำหลักสูตร : มีคุณวุฒิระดับปริญญาโทหรือเทียบเท่า หรือดำรงตำแหน่งทางวิชาการไม่ต่ำกว่า ผศ. ในสาขาวิชาที่ตรงหรือสัมพันธ์กับสาขาวิชาที่เปิดสอน อย่างน้อย 2 คน
การปรับปรุงหลักสูตรตามรอบระยะเวลาที่กำหนด : ต้องไม่เกิน 5 ปี โดยจะต้องปรับปรุงให้เสร็จและอนุมัติ / ให้ความเห็นชอบโดยสภามหาวิทยาลัย / สถาบัน เพื่อให้หลักสูตรใช้งานในปีที่ 6 (สำหรับหลักสูตร 4 ปี)
การดำเนินงานให้เป็นไปตามตัวบ่งชี้ผลการดำเนินงานเพื่อการประกันคุณภาพหลักสูตรและการเรียนการสอนตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ : ต้องมีการดำเนินการตามตัวบ่งชี้ TQF ข้อ 1-5 ครบทั้ง 5 ข้อ
สำหรับหลักสูตรบัณฑิตศึกษา จะเพิ่มเกณฑ์อีก 8 ประเด็น ได้แก่ คุณสมบัติของอาจารย์ผู้รับผิดชอบหลักสูตร คุณสมบัติของอาจารย์ผู้สอน คุณสมบัติของอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลักและอาจารย์ที่ปรึกษาการค้นคว้าอิสระ คุณสมบัติของอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์ร่วม(ถ้ามี) คุณสมบัติของอาจารย์ผู้สอบวิทยานิพนธ์ การตีพิมพ์เผยแพร่ผลงานของผู้สำเร็จการศึกษา ภาระงานอาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์และการค้นคว้าอิสระในระดับบัณฑิตศึกษา และ อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์และการค้นคว้าอิสระ ในระดับบัณฑิตศึกษามีผลงานวิจัยอย่างต่อเนื่องและสม่ำเสมอ
องค์ประกอบที่ 2 บัณฑิต
ประกอบไปด้วย 2 ตัวบ่งชี้ คือ ตัวบ่งชี้ที่ 2.1 คุณภาพบัณฑิต ตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับ อุดมศึกษาแห่งชาติ และ ตัวบ่งชี้ที่ 2.2 การได้งานทำหรือผลงานวิจัยของผู้สำเร็จการศึกษา
ตัวบ่งชี้ที่ 2.1 คุณภาพบัณฑิต ตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับ อุดมศึกษาแห่งชาติ : ใช้ค่าฉลี่ยของคะแนนประเมินบัณฑิต (คะแนนเต็ม 5 ) เป็นเกณฑ์การประเมิน โดยคำนวณจาก ผลรวมของค่าคะแนนที่ได้จากการประเมินบัณฑิต หารด้วย จำนวนบัณฑิตที่ได้รับการประเมินทั้งหมด (โดยผู้ใช้บัณฑิตต้องไม่น้อยกว่าร้อยละ 20 ของจำนวนบัณฑิตที่สำเร็จการศึกษา)
ตัวบ่งชี้ที่ 2.2 การได้งานทำหรือผลงานวิจัยของผู้สำเร็จการศึกษา : จะพิจารณาจากร้อยละของบัณฑิตที่ได้งานทำหรือประกอบอาชีพอิสระภายใน 1 ปี โดยคำนวณจาก จำนวนบัณฑิตที่ได้งานทำหรือประกอบอาชีพอิสระภายใน 1 ปี หารด้วยจำนวนบัณฑิตที่ตอบแบบสำรวจทั้งหมด แล้ว คูณด้วย 100
องค์ประกอบที่ 3 นักศึกษา
ประกอบไปด้วย 3 ตัวบ่งชี้ คือ ตัวบ่งชี้ที่ 3.1 การรับนักศึกษา ตัวบ่งชี้ที่ 3.2 การส่งเสริมและพัฒนานักศึกษา และ ตัวบ่งชี้ที่ 3.3 ผลที่เกิดกับนักศึกษา
ตัวบ่งชี้ที่ 3.1 การรับนักศึกษา : ให้อธิบายกระบวนการ หรือ แสดงผลการดำเนินงานในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับการรับนักศึกษา หรือ การเตรียมความพร้อมก่อนเข้าศึกษา เช่น หลักสูตรมีการกำหนดคุณสมบัติ / คุณลักษณะของนักศึกษาที่จะมาศึกษาอย่างไร โดยอาจจะเขียนเป็น Flow-chart ของกระบวนการก่อนการรับนักศึกษา ระหว่างการรับนักศึกษา และ หลังรับนักศึกษา และหากนักศึกษาที่รับเข้ามาไม่ตรงกับคุณลักษณะที่กำหนดไว้ ได้มีวิธีการพัฒนาอย่างไร
ตัวบ่งชี้ที่ 3.2 การส่งเสริมและพัฒนานักศึกษา : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในประเด็นที่เกี่ยวข้อง ได้แก่ การควบคุม การดูแล การให้คำปรึกษาวิชาการและแนะแนวแก่นักศึกษา และ การพัฒนาศักยภาพนักศึกษาและเสริมทักษาการเรียนรู้ในศตวรรษที่ 21 โดยจะต้องเขียนเป็นเรื่องราวว่ามีการจัดกิจกรรมอย่างไร เพื่อให้นักศึกษาเรียนอย่างมีความสุขและมีวุฒิภาวะ
ตัวบ่งชี้ที่ 3.3 ผลที่เกิดกับนักศึกษา : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในประเด็นการคงอยู่ของนักศึกษา ในหลักสูตร การสำเร็จการศึกษาตามหลักสูตร และ ความพึงพอใจต่อหลักสูตรและผลการจัดการข้อร้องเรียนของนักศึกษา โดยอาจจะเปรียบเทียบกับปีก่อนหน้าโดยใช้กราฟ เพื่อสะท้อนให้เห็นความเป็นจริง และบอกถึงการวางแผนเพื่อปรับปรุงในปีถัดไป
องค์ประกอบที่ 4 อาจารย์
ประกอบไปด้วย 3 ตัวบ่งชี้ คือ ตัวบ่งชี้ 4.1 การบริหารและพัฒนาอาจารย์ ตัวบ่งชี้ 4.2 คุณภาพอาจารย์ และ ตัวบ่งชี้ 4.3 ผลที่เกิดกับอาจารย์ โดยจะพิจารณาจากอาจารย์ประจำหลักสูตรเท่านั้น
ตัวบ่งชี้ 4.1 การบริหารและพัฒนาอาจารย์ : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในประเด็นที่เกี่ยวข้อง ในเรื่องระบบการรับและแต่งตั้งอาจารย์ประจำหลักสูตร(มีวิธีการรับอย่างไร, คุณสมบัติที่ใช้ในการเลือก มีการสร้างทัศนคติอย่างไร) ระบบการบริหารอาจารย์ (ทำอย่างไรให้อาจารย์คงอยู่เป็นอาจารย์ประจำหลักสูตร) และ ระบบการส่งเสริมและพัฒนาอาจารย์ (มีแผนพัฒนาในเรื่องการศึกษาต่อ หรือการขอกำหนดตำแหน่งทางวิชาการหรือไม่ อย่างไร)
ตัวบ่งชี้ 4.2 คุณภาพอาจารย์ : ประเด็นในการพิจารณาประกอบด้วย
ร้อยละของอาจารย์ประจำหลักสูตรที่มีคุณวุฒิปริญญาเอก (20 % = 5 คะแนน)
ร้อยละของอาจารย์ประจำหลักสูตรที่ดำรงตำแหน่งทางวิชาการ (60 % = 5 คะแนน)
ผลงานทางวิชาการของอาจารย์ประจำหลักสูตร (20 % = 5 คะแนน)
ตัวบ่งชี้ 4.3 ผลที่เกิดกับอาจารย์ : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในประเด็นที่เกี่ยวข้อง เช่น การคงอยู่ของอาจารย์ (อาจจะแสดงโดยกราฟ) ความพึงพอใจของอาจารย์ต่อการบริหารหลักสูตร (ความพึงพอใจมากน้อยเพียงใด และมีแรงจูงใจในการทำงานอย่างไร)
องค์ประกอบที่ 5 หลักสูตร การเรียนการสอน การประเมินผู้เรียน
ประกอบไปด้วย 4 ตัวบ่งชี้ คือ ตัวบ่งชี้ที่ 5.1 สาระของรายวิชาในหลักสูตร ตัวบ่งชี้ที่ 5.2 การวางระบบผู้สอนและกระบวนการจัดการเรียนการสอน ตัวบ่งชี้ที่ 5.3 การประเมินผู้เรียน และ ตัวบ่งชี้ที่ 5.4 ผลการดำเนินงานหลักสูตรตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ
ตัวบ่งชี้ที่ 5.1 สาระของรายวิชาในหลักสูตร : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในประเด็นที่เกี่ยวข้อง เช่น หลักคิดในการออกแบบหลักสูตร ข้อมูลที่ใช้ในการพัฒนาหลักสูตร และ วัตถุประสงค์ของหลักสูตร (มีการออกแบบหลักสูตรให้มีการใช้ทักษะ หรือออกแบบหลักสูตรให้ตอบโจทย์อัตลักษณ์) หรือ การปรับปรุงหลักสูตรให้ทันสมัยตามความก้าวหน้าในศาสตร์สาขานั้น ๆ
ตัวบ่งชี้ที่ 5.2 การวางระบบผู้สอนและกระบวนการจัดการเรียนการสอน : ให้อธิบายในเรื่องการพิจารณากำหนดผู้สอน (ผู้สอนต้องมีประสบการณ์ มีความรู้ความเข้าใจในรายวิชาหรือไม่ หรือพิจารณาจากสิ่งใด) การกำกับ ติดตาม และตรวจสอบการจัดทำ มคอ. 3 และ มคอ. 4 (ติดตามอย่างไร แค่ส่ง หรือมีการพัฒนาด้วย) การกำกับกระบวนการเรียนการสอน (ทำอย่างไร) การจัดการเรียนการสอน ที่มีการฝึกปฎิบัติในระดับปริญญาตรี การบูรณาการพันธกิจต่าง ๆ กับการเรียนการสอน(ทำอย่างไร มีการ บูรณาการเรียนการสอนกับงานวิจัย หรือ บริการวิชาการ หรือ การทำนะบำรุงศิลปวัฒนธรรมหรือไม่ อย่างไร)
ตัวบ่งชี้ที่ 5.3 การประเมินผู้เรียน : ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในการประเมินผลการเรียนรู้ตามกรอบ TQF (ทำอย่างไร) การตรวจสอบการประเมินผลการเรียนรู้ของนักศึกษา(ทำอย่างไร เช่น การจัดการกรณีกลุ่มเรียนหลายกลุ่ม จะออกข้อสอบอย่างไร) การกำกับการประเมินการจัดการเรียนการสอนและประเมินหลักสูตร (มคอ. 5 มคอ. 6 และ มคอ.7)
ตัวบ่งชี้ที่ 5.4 ผลการดำเนินงานหลักสูตรตามกรอบมาตรฐานคุณวุฒิระดับอุดมศึกษาแห่งชาติ : จะพิจารณาจาก ร้อยละของผลการดำเนินงานตามตัวบ่งชี้การดำเนินงานตามกรอบ TQF ที่ปรากฏในหลักสูตร (มคอ. 2) หมวดที่ 7 ข้อที่ 7 ที่แต่ละหลักสูตรดำเนินการได้ในแต่ละปีการศึกษา โดยคำนวณจาก เอาจำนวนตัวบ่งชี้ผลการดำเนินงานตามกรอบ TQF ที่ดำเนินการได้จริง หารด้วย จำนวนตัวบ่งชี้ผลการดำเนินงานตามกรอบ TQF ที่ต้องดำเนินการในปีการศึกษานั้น ๆ แล้วคูณด้วย 100 (ร้อยละ 100 คิดเป็น 5 คะแนน)
องค์ประกอบที่ 6 สิ่งสนับสนุนการเรียนรู้
ประกอบไปด้วย 1 ตัวบ่งชี้ คือ ตัวบ่งชี้ที่ 6.1 สิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ ให้อธิบายกระบวนการหรือแสดงผลการดำเนินงานในระบบการดำเนินงานของภาควิชา / คณะ / สถาบัน โดยมีส่วนร่วมของอาจารย์ประจำหลักสูตรเพื่อให้มีสิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ , จำนวนสิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ ที่เพียงพอและเหมาะสม ต่อการจัดการเรียนการสอน และ กระบวนการปรับปรุงตามผลการประเมินความพึงพอใจของนักศึกษาและอาจารย์ต่อสิ่งสนับสนุนการเรียนรู้ โดยอาจจะทำแบบสำรวจ โดยในประเด็นนี้จะต้องมีการจัดทำแผนบริหารความเสี่ยงด้วย เช่น ถ้าไฟฟ้าดับ จะมีวิธีอย่างไร หรือ เครื่องมือเสีย จะจัดการเรียนการสอนอย่างไร เป็นต้น
----------------------------------------------------------------------
เอกสารอ้างอิง
ปราณี พรรณวิเชียร 2558. เอกสารประกอบการสัมมนา เรื่อง ตัวบ่งชี้และเกณฑ์การประกันคุณภาพการศึกษาภายใน ปีการศึกษา 2557 ระหว่างวันพฤหัสบดี ที่ 12 กุมภาพันธ์ ถึงวันที่ 13 กุมภาพันธ์ 2558.